Od kinematografu do kina dźwiękowego.
Historia „Dźwiękowego Kina Miejskiego” w pierwszym roku jego funkcjonowania
1932-1933

Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości a także uporaniem się z bolszewicką nawałą z roku 1920, kraj nasz znalazł się w nowej, nietypowej dla siebie rzeczywistości. Mogąc od tego momentu samemu decydować o swoim losie, o swojej polityce, niezwłocznie przystąpiono do odbudowy kraju w tym m.in. do ożywienia polskiej kultury, tak zwalczanej w okresie zaborów. Jednym ze środków służących do realizacji tych zamierzeń miało być rozwijające się wówczas bardzo dynamicznie kino. Ruchomy obraz, który świat zawdzięczał opatentowanemu w 1895 r. wynalazkowi braci Lumiere znajdował nad Wisłą coraz to większe grono sympatyków. Początkowe nagrania prezentujące sceny z życia codziennego Warszawy zostały z czasem zastąpione filmami fabularnymi. Za pierwsze filmy produkcji polskiej uznawane są „Powrót birbanta” oraz „Przygoda dorożkarza” z 1902 r. wyreżyserowane przez pioniera rodzimej kinematografii Kazimierza Prószyńskiego. Rozwój sztuki filmowej a także związanej z nią sieci kin sprawił, że w roku 1908 publiczność mogła obejrzeć komedię Georgesa Meyera „Antoś pierwszy raz w Warszawie”, uznawaną za pierwszy polski film wyświetlany na dużym ekranie. Wielkim wydarzeniem w tym okresie było również powstanie wytwórni filmowej Sfinks, założonej przez Aleksandra Hertza a działającej prężnie nie tylko w okresie zaborów, lecz także po odzyskaniu niepodległości. To właśnie dzięki pracy wytwórni swój debiut sceniczny zaliczyła przyszła, wielka gwiazda kina niemego, Pola Negri, debiutując w roku 1914 filmem „Niewolnica zmysłów”.

Zakończenie zmagań wojennych a także wspominana już niepodległość, którą Polsce udało się wywalczyć po 123 latach niewoli, wszystko to przyczyniło się do dalszego rozwoju przemysłu filmowego, który wówczas nabrał rozpędu. I chociaż potrzeba chwili sprawiła, że w tych czasach powstawały głównie filmy o tematyce patriotyczno-melodaramatycznej to jednak wzrost dostępności przyczynił się do tego, że na podziwianie nowych obrazów mogła sobie pozwolić coraz to większa rzesza widzów. Kinematografy, które początkowo służyły tylko mieszkańcom dużych miast z czasem zaczęły pojawiać się na tzw. prowincji. Analogiczna sytuacja miała również miejsce w Sokołowie. Pierwsze urządzenie służące do wyświetlania ruchomych obrazów pojawiło się w mieście najprawdopodobniej po 1924 r.
28 maja 1924 r. Okręgowe Towarzystwo Rolnicze w Sokołowie mieszczące się przy ul. Długiej 9, wystosowało pismo do Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Lublinie z prośbą o wyrażenie zgody na zakup kinematografu. Towarzystwo to, posiadając już własną salę służącą do tej pory za miejsce zebrań, odczytów czy też inscenizacji teatralnych postanowiło poszerzyć swoją ofertę, aby móc tym samym dotrzeć do większej części społeczeństwa. Jako argumentację swojej prośby stwierdzono, że „... kino to nie będzie na stałe, a tylko w pewnych odstępach czasu dawać obrazy, i że przyczyni się do uzyskania funduszy Stowarzyszenia, które będą użyte na popieranie istniejących i organizowanie nowych Domów Ludowych w pow. sokołowskim, na biblioteki i czytelnie przy tychże Domach Ludowych”.¹ Równocześnie z pismem skierowanym do dyrekcji w Lublinie, wystosowano pismo do starosty powiatowego w Sokołowie z prośbą o wydanie koncesji na prowadzenie kinematografu, który miałby znajdować się w budynku Spółdzielni Rolniczo-Handlowej przy ul. Długiej 30. W piśmie do starosty stwierdzono również, że „Okręg. Tow. Rol. w Sokołowie przez swoją sekcję Pow. Domów Ludowych na pow. sokołowski dąży do zorganizowania i przystosowania kinematografu do celów kulturalno-oświatowych gdzie w pierwszym będą demonstrowane filmy treści patriotycznej i pouczającej”. Na opiekuna całego przedsięwzięcia wytypowano p. Edwarda Szymanowicza z zawodu technika.²

Budynek Spółdzielni Rolniczo-Handlowej przy ul. Długiej 30.

Zatwierdzenie planu przedstawionego dyrekcji w Lublinie nastąpiło 11 czerwca 1924 r. Nadzór policyjno-budowlany nad całą inwestycją spoczął od teraz na barkach budowniczego powiatowego. Równie przychylną decyzję otrzymano kilka dni wcześniej także ze strony starostwa. Inwestycja mogła przejść w fazę realizacji. Niestety brak źródeł nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy docelowo urządzenie kino-teatru w budynku spółdzielni powstało. Pierwsza wzmianka o istnieniu w Sokołowie kina pochodzi dopiero z 1929 r. Kalendarz Wiadomości Filmowych z tego roku informuje, że w mieście działało kino „Świat” posiadające 150 miejsc³. Być może wszystkie te informacje dotyczą tego samego obiektu, lecz to by oznaczało, że cała inwestycja została mocno rozciągnięta w czasie. Ten sam kalendarz z tym, że dotyczący roku 1927 o żadnym kinie w Sokołowie nie wspomina. Zagadkowo przedstawia się również kwestia jak długo wspomniane już kino „Świat” mogło w Sokołowie funkcjonować. Najprawdopodobniej kres jego działalności przypadł na rok 1931. Rok później w mieście powstanie nowy, większy obiekt tj. Miejskie Kino Dźwiękowe, które przetrwa aż do zakończenia zmagań wojennych mających miejsce w naszym regionie tj. do lata 1944 r. 

Historia nowego sokołowskiego „dużego ekranu” sięga około 1931 r. i jest ściśle związana z wielką inwestycją miejską, jaką było pobudowanie nowego murowanego, dwupiętrowego budynku magistratu znajdującego się u zbiegu dzisiejszych ulic Siedleckiej, Repkowskiej i Długiej.

Plan Magistratu i Domu Strażackiego w Sokołowie z 1931 r.

Prace nad pobudowaniem nowego gmachu rozpoczęte w roku 1931 były kontynuowane praktycznie przez cały rok następny. Fundusze na nową inwestycję pochodziły nie tylko z kasy miejskiej, ale także z budżetu miejscowej OSP oraz ofiar mieszkańców. Nadzór na pracami sprawował specjalnie powołany komitet na czele z inż. S. Krzypkowskim, burmistrzem miasta. Dobre zarządzanie i harmonogram prac sprawiły, iż już na czerwiec 1932 r. planowano wykonanie zadaszenia budynku oraz zakończenie wszelkich prac murarskich.⁴ Budynek, w którym swoje siedziby miały znaleźć liczne instytucje i organizacje podzielono następująco. Parter został w całości zaadoptowany na potrzeby OSP. Zorganizowano tam remizę, świetlicę oraz pomieszczenie kancelaryjne czy też pomieszczenie dla orkiestry. Na pierwszym piętrze urządzona została duża sala teatralna, tam też zaplanowano uruchomienie kinematografu oraz mniejszych pomieszczeń z przeznaczeniem na szatnię czy bufet. Ostatnie piętro to w całości pomieszczenia magistratu (gabinet burmistrza, sala posiedzeń Rady Miejskiej, pomieszczenie sekretarza oraz rachuby, kancelarie czy też pokój gościnny). Oceniając całość stwierdzić należy, iż nowy gmach jak na owe czasy prezentował się bardzo nowocześnie mogąc się pochwalić doprowadzoną kanalizacją czy też centralnym ogrzewaniem. Ogół prac miał kosztować około 80 tys. zł.⁵

Budynek Magistratu – widok od strony rynku.

Oddanie do użytku nowego budynku nastąpiło z pewnością przed 11 listopada 1932 r., gdyż już w tym roku w jego wnętrzu zorganizowane zostały uroczyste obchody święta niepodległości połączone z występem Sekcji Dramatycznej działającej przy OSP, mające miejsce na nowej scenie teatralnej. Listopad to również miesiąc uruchomienia w Sokołowie samego kina. Nowoczesny ten obiekt, którego oficjalna nazwa brzmiała „Dźwiękowe Kino Miejskie” w Sokołowie, został oficjalnie otwarty 25 listopada.⁶ Chcąc ocenić rozmiar nowej inwestycji najlepiej porównać ją do innych tego typu obiektów znajdujących się w sąsiednich miejscowościach. Próbę takiego porównania dotyczącą wybranych lat przestawia poniższa tabela. 

 

Dane lokalizacyjne			1934		1936
Miasto	Liczba ludności	Nazwa Kina	Liczba miejsc	Rodzaj Kina	Liczba miejsc	Rodzaj Kina
Kałuszyn	8827	„Uciecha”	150	Nieme	150	Dźwiękowe
Mińsk Mazowiecki	13132	„Muza”	150	Dźwiękowe	150	Nieme
		„Strażak”	200	Dźwiękowe	200	Dźwiękowe
		„Apollo”	b/d	b/d	150	Nieme
Ciechanowiec	4029	„Nowości”	139	Dźwiękowe	b/d	b/d
		„Adria”	b/d	b/d	200	Nieme
Ostrów Mazowiecka	19611	„Colosseum”	200	Nieme	150	Nieme
		„Kinoteatr”	b/d	b/d		Dźwiękowe
		„Oaza”	216	Dźwiękowe	260	Dźwiękowe
Zambrów	7343	„Dom żołnierza”	500	Dźwiękowe	500	Dźwiękowe
Biała Podlaska	17549	„Tęcza”	300	Dźwiękowe	386	Dźwiękowe
		„Dom żołnierza”	150	Dźwiękowe	b/d	b/d
Garwolin	6262	„Vensus”	290	Nieme	290	Nieme
Łuków	13791	„Pani”	220	Dźwiękowe	222	Dźwiękowe
Międzyrzec Podlaski	16837	„Casino”	250	Dźwiękowe	200	Dźwiękowe
Siedlce	36927	„Kometa”	400	Nieme	b/d	b/d
		„Kinoteatr”	350	Nieme	350	Nieme
		„Światowid”	300	Dźwiękowe	300	Dźwiękowe
Sokołów	9091	„Miejskie”	235	Dźwiękowe	335	Dźwiękowe
Węgrów	9416	„Pantera”	180	Nieme	18	Nieme

Wykaz kin z uwzględnieniem możliwości technicznych oraz pojemności sal projekcyjnych⁷

Reklama sokołowskiego kina zamieszczona w jednodniówce poświęconej 50-leciu OSP

 

 Przechodząc już do działalności kina w pierwszym okresie jego funkcjonowania stwierdzić można, iż wyglądała ona nieźle. Jak donosi korespondent Nowej Gazety Podlaskiej w kinie „wyświetlane są obrazy o treści zajmującej, które niedawno zeszły z ekranu Stolicy”. Jak twierdzi autor artykułu, na najbliższe programy mają składać się filmy takie jak „Rok 1914”, „Dziesięciu z Pawiaka”, „Maroko” czy „Księżna Łowicka”.⁸ Dzięki wykupieniu przez sokołowskie kino w lokalnej prasie miejsc reklamowych, możemy dziś częściowo ustalić jak przedstawiał się jego repertuar w pierwszym roku działalności: 

• od 16.04 do 19.04 - „Neapol, śpiewające miasto”, w którym jedną z głównych ról zagrał Jan Kiepura⁹

•  od 28.04 do 30.04 – „ Jedna godzina z Tobą”¹⁰ 

 

• od 05.05 do 07.05 – „Dziewczę z gór”¹¹ 

• od 12.05 do 14.05 – „Pałac na kółkach”¹² 

• od 19.05 do 21.05 – „Kobieta, która się śmieje”¹³ 

• od 25.05 do 28.05 – „X - 27”¹⁴ 

• od 02.06 do 04.06 – „Tajemnica Sekwany/ Latający głupiec”¹⁵ 

• od 09.06 do 11.06 – „Arka Noego”¹⁶ 

• od 23.06 do 26.06 – „Janko Muzykant”¹⁷ 

• od 29.06 do 02.07 – „Wiatr od morza”¹⁸ 

• od 06.06 do 09.07 – „Na sybir. Płomienne serca”¹⁹ 

• od 14.07 do 16.07 – „Serce Pieśniarza”²⁰ 

• od 21.07 do 23.07 – „Bezimienni bohaterowie”²¹ 

• od 28.07. do 30.07 – „Śpiewak jazzbandu”²²

• od 06.10 do 08.10 – „14 Lipca”²³ 

• od 13.10 do 15.10 – „Jego Ekscelencja Subiekt”²⁴ 

 

Sokołowskie kino nie ograniczało swojej działalności jedynie do wyświetlania filmów. Jak to wcześniej zostało zaznaczone na nowo wybudowanej scenie swoje przedstawienia odgrywała również Sekcja Dramatyczna działająca przy OSP na czele której stał wówczas Alfons Ostachowicz. Sekcja ta, co warte podkreślenia działała bardzo aktywnie. Na jej repertuar składały się często i ochoczo grane komedyjki, farsy, operetki czy też sztuki o charakterze ludowym oraz widowiska historyczne²⁵. Grano m.in. Damy i Huzary, Surdut i Siermięgę, Mąż z grzeczności czy Więzień Magdeburga. Ogółem od początku swojego istnienia tj. od kwietnia 1923 r. (w przyszłym roku grupa obchodziłaby 100-lecie swojego istnienia) do roku 1933, Sekcja Dramatyczna wystawiła około 60 sztuk teatralnych.²⁶ 

„Damy i Huzary”

„Więzień Magdeburga”

Scena kino-teatru w momencie otwarcia stała się z marszu oficjalną sceną miejską. To na niej podczas różnego rodzaju świąt narodowych czy lokalnych wygłaszane były uroczyste akademie czy też dokonywano odczytów w trakcie zebrań licznych, działających w mieście organizacji. Tak było chociażby 29 czerwca 1933 r. podczas obchodów tzw. Święta Morza. Uroczystość, w której udział wzięli praktycznie wszyscy mieszkańcy miasta, po części oficjalnej zorganizowanej na rynku oraz rozrywkowej w postaci zabawy dziecięcej mającej miejsce na stadionie miejskim, wieczorem przeniosła się do sali kinowej. Wieczorne obchody rozpoczęło przemówienie p. Grudzińskiego, dyrektora Szkoły Handlowej dot. rozwoju Gdyni oraz znaczenia dla Polski morza i Pomorza. Tego też dnia, o czym pisałem wyżej, mieszkańcy mogli obejrzeć film w reżyserii Kazimierza Czyńskiego, „Wiatr od morza” z 1930 r., w którym wystąpili m.in. Eugeniusz Bodo oraz Kazimierz Junosza-Stępowski.²⁷ Równie ważnym wydarzeniem w historii miasta, były obchody 50-lecia istnienia w Sokołowie, Ochotniczej Straży Pożarnej (3 września 1933 r.). Uroczystość, która swój początek miała w kościele parafialnym, przeniosła się następnie pod budynek Magistratu. Wyświęcenie remizy oraz liczne przemówienia zabranych delegatów (m.in. Starosty Powiatu Sokołowskiego - Kazimierza Chylińskiego, Delegata Związku Wojewódzkiego Straży Pożarnych - p. Jankowskiego czy też Prezesa Miejscowej Staży Pożarnej - inz. Stefana Krzypkowskiego, ówczesnego burmistrza miasta) zakończone zostały uroczystym przyjęciem, które z racji dużej liczby gości także zostało zorganizowane w sali kinowej.²⁸ 

Oglądanie filmów od samego początku stało się jedną z ulubionych rozrywek mieszkańców Sokołowa. Czynność ta, która tyle radości czy też wzruszeń przez lata dostarczała odwiedzającym miejscowe kino, kres swój znalazła w momencie wybuchu II wojny światowej i upadku II Rzeczypospolitej. Okrutni okupanci przejmując pełnię władzy w mieście zawładnęli również miejscowy „wielki ekran”. Kino otrzymało dodatkową funkcję – propagandową. Zaczęto wykorzystywać je do celów politycznych. Repertuar, na który składały się filmy fabularne puszczane do tej pory wzbogacony został m.in. przez kroniki wojenne prezentujące sukcesy hitlerowskiej armii. Zmianie uległa również nazwa obiektu. Od tej pory w Sokołowie funkcjonowało kino „Ostland”. Powstało w tych czasach coś jeszcze. Nowe hasło, „Tylko świnie siedzą w kinie”, skierowane do osób aprobujących w pewnym sensie politykę okupanta.²⁹ 

Na dobre historia „Dźwiękowego Kina Miejskiego” zakończyła się w lipcu, 1944 r., kiedy to w wyniku ofensywy wojsk radzieckich, wycofujący się Niemcy podpalili budynek Magistratu, niszcząc go bezpowrotnie. Obok kina, zniszczone zostało chociażby całe archiwum miejskie z tysiącami dokumentów prezentujących historię miasta. Pozbawione wojsk niemieckich, lecz bardzo zniszczone miasto, nie posiadało już odpowiedniej sali, mogącej służyć celom rozrywkowym. Pierwsze projekcie filmowe w okresie powojennym miały miejsce na ul. Długiej na gruzach domu niegdyś należącego do p. Radźków. Ekranem wówczas była jedna ze ścian budynku p. Salachów. Powstałe w ten sposób, choć trochę z przymusu, kino plenerowe, nie funkcjonowało zbyt długo. Projekcie przeniosły się do budynku dawnego żydowskiego Nowego Domu Modlitwy przy Małym Rynku. Podobnie jak za czasów niemieckich, tak i teraz na repertuar składały się głównie obrazy o tematyce politycznej nie wolne od serwowanej celowo propagandy czy też proste komedyjki. Zanim jednak w mieście powstał znany wszystkim a działający do dnia dzisiejszego Sokołowski Ośrodek Kultury, kino wówczas pod wielce wymowną nazwą „Zdobycz” w latach 1953-1963 funkcjonowało w budynku OSP przy ul. Lipowej. Finalnie „dom” swój sokołowski wielki ekran znalazł w roku 1964, znajdując się w gmachu nowo otwartego domu kultury przy ul. Wolności. Wtedy też ponownie ukształtowała się jego nowa, działająca do dzisiaj nazwa – powstało kino „Sokół”.³⁰ Jego długa, blisko już 60-letnia historia to jednak materiał na odrębny artykuł.

 

 

 

---

Przypisy:
1 APL, Urząd Wojewódzki Lubelski, syg. 2321.
2 Tamże.
3 Kinoteatry w Polsce [w:] Kalendarz Wiadomości Filmowych za rok 1929, red. I. Rotsztat-Miastecki, s. 396.
4 Budowa „Domu Strażackiego” [W:] Nowa Gazeta Podlaska, 1932, nr. 4, s. 5.
5 Gmach Straży Pożarnej Ochotniczej i Magistratu [W:] Nowa Gazeta Podlaska, 1932, nr. 39, s. 9.
6 Wrażenia z obchodu 11 listopada w Sokołowie Pod; [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1932, nr. 50, s. 12-13
7 Spis Kino-Teatrów w Polsce [w:] Kalendarz Wiadomości Filmowych za rok 1934, red. I. Rotsztat-Miastecki, s. 141-165.; Spis kinematografów w Polsce [w:] Kalendarz Wiadomości Filmowych za rok 1936, red. I. Rotsztat-Miastecki i K. Augustowski, s. 161-249.
8 Dźwiękowe Kino Miejskie [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 7, s. 7.
9 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 16, s. 7. https://www.youtube.com/watch?v=YFUk9CgP8YY
10 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr. 18, s. 8. https://ok.ru/video/1118834985652
11 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 19, s. 7.
12 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 20, s. 7.
13 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 21, s. 10.
14 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 22, s. 8. https://zaq2.pl/video/tizpb
15 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 23, s. 8.
16 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 24, s. 6. https://archive.org/details/noahsark1928
17 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 26, s. 6.
18 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 27, s. 7.
19 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 28, s. 8. https://www.cda.pl/video/137132371
20 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 29, s.. 11.
21 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 30, s.. 8.
22 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 31, s.. 8. https://www.cda.pl/video/9119649bf
23 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 41, s.. 9.
24 Reklama [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr 42, s.. 8. https://www.youtube.com/watch?v=D64Jt_d4L7Q
25 Dziesięciolecie Sekcji Dramatycznej przy Ochot. Str. Poż. w Sokołowie [w:] Jubileusz 50-lecia Sokołowskiej Straży Pożarnej 1881-1933, s. 10-12.
26 Tamże, s. 12.
27 Święto morza w Sokołowie [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr. 30, s 7-8.
28 Jubileusz 50-lecia Straży Pożarnej w Sokołowie [w:] Nowa Gazeta Podlaska, 1933, nr. 39, s. 9-10.
29 W. Kruszewski, Kalejdoskop wspomnień, Kosów Lacki, 2018, s. 47-48.
30 Tamże, s. 49-50.