Materiały na XXXI Turniej Wiedzy o Sokołowie i Powiecie

I. Bibliografia

II. Opisy makiet

Synagoga w Sokołowie Podlaskim

 Wielka synagoga w Sokołowie Podlaskim położona była przy ulicy Bóżniczej (obecnie Magistrackiej), na skrzyżowaniu z ulicą Kuśnierską. Jej budowa rozpoczęła się w 1910 r. i trwała przez cały okres międzywojenny. Warto dodać, że w tym miejscu istniała wcześniej mniejsza, prawdopodobnie drewniana synagoga, która została zniszczona w pożarze miasta w tym samym roku. Nowa świątynia została wzniesiona, jako okazały murowany budynek. Jej architektura reprezentuje eklektyczny styl historyzujący, w którym można wyróżnić elementy gotyckie i barokowe, z przewagą tych drugich. Wśród cech barokowych można wymienić horyzontalizm budowli, fasadę z ozdobnymi gzymsami i sztukateriami, obłe kształty i łagodny kąt nachylenia dachu. O cechach gotyckich świadczą wysokie okna, których efekt potęgują jeszcze wertykalne wnęki w których są umieszczone, a także rozety, z witrażami w kształcie gwiazdy Dawida. Sam układ budynku ma cechy trójnawowej bazyliki, pozbawionej transeptu. We wnętrzu znajdowały się dwa rzędy filarów, liczących prawdopodobnie 5 kolumn w każdym. Wśród inspiracji, na których mógł się wzorować architekt synagogi można wymienić takie świątynie jak: katedra w Mediolanie, kościół Il Gesu w Rzymie, a wśród polskich świątyń: archikatedra św. Jana w Warszawie oraz synagoga w Sejnach. W 1939 r. po wkroczeniu do Sokołowa wojsk niemieckich, Synagoga została zdewastowana i zamieniona na magazyny dla wojska. Sokołowscy Żydzi, po uzyskaniu specjalnego pozwolenia, mogli czasami pomodlić się we wnętrzu. W roku 1943 świątynia została przez władze niemieckie całkowicie zniszczona, prawdopodobnie w wyniku detonacji ładunków wybuchowych. 

Kościół św. Michała Archanioła

 Parafia katolicka w Sokołowie została założona w 1415, dziewięć lat przed lokacją miasta. Przez pierwsze cztery stulecia miejscami kultu były drewniane kościoły. Cztery kolejne świątynie zostały zniszczone w wyniku pożarów, lub rozbierane ze względu na zły stan techniczny. Po kolejnym pożarze w 1817 r., podjęto decyzje o budowie pierwszego kościoła murowanego. Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła został wzniesiony w latach 1820-1827. Fundatorami świątyni byli Karol Kobyliński oraz jego małżonka Franciszka Kobylińska z domu Wojewódzka, ówcześni właściciele Sokołowa. Część kosztów ponieśli też wierni sokołowskiej parafii. Wybudowano również dzwonnicę i bramę wejściową na teren przykościelny. Nowa świątynia została wybudowana w stylu klasycystycznym. Kościół we wnętrzu posiadał trzy nawy, nie miał natomiast transeptu, ani też kaplic bocznych. O wymiarach świątyni mówi Inwentarz Kościoła Parafialnego z 1921 r.: „długość kościoła łokci 51 (ok. 30 m), szerokość 26 (ok. 15 m), wysokość od podstawy do szczytu 24 łokcie (ok. 14 m)”. Była to stosunkowo niewielka świątynia, niewystarczająca na potrzeby rozrastającego się Sokołowa. Wokół kościoła w XIX wieku istniał niewielki cmentarz. W nocy z 26 na 27 lipca 1944 roku, kościół św. Michała Archanioła został zniszczony w wyniku bombardowania lotnictwa sowieckiego. Pozostałe ruiny zostały po wojnie rozebrane, a na ich miejscu wzniesiono znacznie większy kościół p.w. Niepokalanego Serca NMP. 

 Cerkiew protekcji NMP

Pierwsza sokołowska cerkiew została wzniesiona około roku 1500. Cerkiew znajdowała się na rynku „Ruskiego Miasta”, czyli na placu pomiędzy obecnymi ulicami Długą, Siedlecką i Repkowską. Był niewielki drewniany budynek. Świątynia służyła ludności prawosławnej, zamieszkującej tamtą cześć Sokołowa Podlaskiego. W roku 1596 została zawarta unia brzeska, której porozumienia zakładały przejście prawosławnych zamieszkujących Rzeczypospolitą Obojga Narodów pod zwierzchnictwo Papieża. Od tej pory zaczęto nazywać ich grekokatolikami, lub unitami. Sokołowska cerkiew przyjęła postanowienia unii brzeskiej dopiero w 1664 roku, kiedy to właścicielami miasta została katolicka rodzina Krasińskich. Wraz z przyjęciem katolicyzmu, ludność pochodzenia ruskiego ulegała również polonizacji proces ten przyśpieszył w XVIII w. Pierwsza cerkiew została zniszczona na początku XVIII wieku, prawdopodobnie w wyniku pożaru. W roku 1730 została wybudowana druga cerkiew, która miała już łaciński wystrój wnętrz. Posiadała już między innymi katolickie ołtarze i konfesjonały, zniknął natomiast typowy dla cerkwi ikonostas. Druga cerkiew również została zniszczona w pożarze miasta w 1809 r. Kolejna, już trzecia również zbudowana została również z drewna. Służyła sokołowskim unitom aż do roku 1875 roku, kiedy to rząd carski podjął decyzję o ostatecznej likwidacji obrządku unickiego. Sokołowska cerkiew ponownie przeszła na prawosławie. Tuż przed pierwszą wojną światową, cerkiew została przeniesiona na cmentarz przy ulicy Bartoszowej i zaczęła pełnić funkcje kaplicy cmentarnej. Na miejscu przeniesionej świątyni planowano zbudować większą murowaną cerkiew. Planom tym przeszkodził wybuch pierwszej wojny światowej i ucieczka (tzw. „Bieżejstwo”) ludności prawosławnej z Sokołowa Podlaskiego w 1915 roku. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., kaplica cmentarna, czyli była cerkiew, została przejęta przez Kościół Katolicki. Stan techniczny budynku był coraz gorszy i ostatecznie kaplica została rozebrana w 1956, z polecenia ówczesnego proboszcza sokołowskiej parafii Stanisława Pielasy. Przy omawianiu historii sokołowskiej cerkwi należy wspomnieć również o rodzinie Zatkalików. Była to prawdziwa „dynastia”, której członkowie, w latach 1764-1875 sprawowali funkcję proboszczów w sokołowskiej parafii unickiej.

III. Zdjęcia 

Jedna z rund Turnieju będzie polegała na opisaniu zdjęć, które znajdują się poniżej: